KO IMA PRAVO NA STARATELJSTVO (VELIJA) ZA BRAK?
PITANJE: Esselamu alejkum.
Znam da je dozvola velija (staratelja) da se uda žena uslov valjanosti braka, pa me zanima ko sve od muške rodbine može da bude velij za dozvolu pri njenoj udaji. I šta ako žena nema nikoga od njih ili ako nisu vjeri, ko će joj onda biti velij? Hvala na odgovoru.
ODGOVOR: Alejkumusselam ve rahmetullahi ve berekatuhu.
Hvala Allahu i neka je salavat i selam na posljednjeg vjerovjesnika, a zatim:
Ukratko o staratelju (veliji)
Ko su staratelji (veliji) žene prilikom njenog vjnečanja, tj. koji daju saglasnost i dozvolu da se ona uda, po tom pitanju učenjaci imaju dva općepoznata mišljenja:
Prvo mišljenje: da su staratelji (veliji) žene prilikom sklapanja braka takozvani ‘ASABE, tj. muški srodnici sa očeve strane koji nasljeđuju određenu osobu u slučaju njene smrti.
Ovo je stav džumhura (većine) učenjaka, tj. Malika, Šafije i Ahmeda, Sevria, Lejsa i mnogih drugih učenjaka.
Muški srodnici sa očeve strane (‘asabe), tj. veliji, su:
– otac, djed, pradjed,
– sin, unuk,
– brat (po ocu i majci), brat po ocu, sin od pravog brata, sin od brata po ocu,
– amidža, sin od amidže.
Drugo mišljenje: da u staratelje (velije) ulaze pored gore spomenutog i muški srodnici sa majčine strane, poput: djeda po majci, dajdže, sina dajdže, brata po majci i sina brata po majci.
Ovo je stav hanefija i drugih učenjaka koji preferitaju ovaj stav.
Treba naglasiti da nema direktnog šerijatskog dokaza koji ograničava i određuje da staratelji žene moraju biti samo muški rođaci sa očeve strane (‘asabat). Takođe, pod starateljem (velijom) ulazi svako onaj koga zadesi sramota od muške rodbine ako bi se dotična žena udala za nekoga ko njoj nije dostatan (koji nije na njenom nivou).
Zbog toga ispravan stav je ono na čemu su hanefije, tj. da pod staratelje ulazi i muška rodbina sa majčine strane, jer i njih zadesi sramota ako se ta žena uda za nekoga ko nije na njenom nivou.
Zatim, ako žena nema staratelja (velija) po porijeklu (rodbinstvu), ili ima ali ne ispunjavaju šartove starateljstva, jer ne praktikuju vjeru ili čine velike grijehe i slično, njen staratelj (velij) je sultan, tj. namjesnik ili vladar u mjestu u kojem živi.
Na ovome je idžamu (konsenzus) učenjaka, a taj idžma prenose sljedeći učenjaci: Ibn Hadžer, Ibn Bettal, Ibn Kudame, Nevevi i mnogi drugi.
U muslimanskim sredima namjesnika ili vladara mijenja kadija ili učenjak, a u zemljama u kojima nema šerijatskih ili u kojima su muslimani manjine muslimanskog namjesnika mijenja učenjak ili daija tog mjesta.
Ve billahi tevfik.
