DA LI SU EŠ'ARIJE I MATURIDIJE EHLU SUNNE VEL DŽEMA'A 2.dio

Škola Kevseri – osnovana 1296. po Hidžri, koja se sada zove po maturidijskom i sufijskom šejhu Muhammedu Zahidu el-Kevseriju je svojstvena po žestokom degradiranju i proklinjanju imama ovog Ummeta, poput Darekutnija, Ibn Huzejme, Osmana Darimija, Ibn Ebi Hatima i ostalih, smatrajući da su antropomorfisti, tj. da Allaha opisuju osobinama Njegovih stvorenja. Te da su akidetske knjige selefa ovog Ummeta poput: „Kitabut-tevhid“ od Ibn Huzejme, „El-Ibane“ od Ibn Bettea, „Eš-Šeri'a“ od El-Adžurija i mnoge druge, da su to idolopokloničke knjige.
Također, svojski se zalažu u pozivanju u sufizam, širenju bidata u kojima ima širka i veličanju kabura, a sve to pod plaštom tevessula (približavanja
Allahu).

Govoriti o tome da li su Eš'arije i Maturidijje Ehlu sunne vel-džema'a zahtijeva da se pojasni ko su Ehlu sunne, a ko Eš'arije i Maturidijje. U prošlom broju, pojasnili smo ko su to Ehli sunne i kako su nastale i razvijale se Eš'arije. U ovom broju govorimo o nastanku i razvoju Maturidijja, razlozima širenja Eš'arija i Maturidijja u Ummetu i razlikama među njima. Oslanjajući se na Allaha, subhanehu ve te'ala, i tražeći pomoć od Njega Uzvišenog kažem:

Nastank i razvoj Maturidija (El-Mevsu'atu el-mujessere, str.99-103.)

Maturidije su islamska kelamistička sekta koja se pripisuje Ebu Mensuru Maturidiju. Ova sekta bila je poznata pod ovim imenom, kao i eš'arijska, tek poslije smrti njenog osnivača. Prošla je u svom razvoju kroz nekoliko faza koje se mogu rezimirati u četiri faze: Faza osnivanja: Ova faza je obilježena žestokim raspravama sa Mu'atezilima. Protagonista tih rasprava bio je sam Ebu Mensur Maturidi. Rođen je u mjestu Maturid blizu Semerkanda, s tim da je godina njegovog rođenja nepoznata a preselio je 332. po Hidžri. Pisci njegove biografije su veoma malo naveli o njegovom životu, djetinjstvu i traženju znanja. Učio je hanefijski fikh i kelamistički nauk kod šejha Nasra ibn Jahje el-Belhija. Ističu njegovu oštroumnost i snagu argumentiranja. Bio je suvremenik Ebu Hasena Eš'arija iako istorijski nije potvrđeno da su se sreli, dopisivali ili znali jedan za drugog. Autor je mnogih djela od kojih su najpoznatije: „Tevilat Ehlis-sunne“, u kojem je, između ostalog, tumačio ajete koji govore o sifatima Uzvišenog Allaha, gdje je upotrijebio džehmijski te'vil, tj. ostavio je vanjsko značenje ajeta na koje upućuje sam arapski jezik i tumačio značenjem koje su izmislili Džehmije. Njegovo najpoznatije djelo u oblasti Ilmul kelama je „Kitabut-tevhid“ u kojem je objelodanio svoja akidetska kelamistička uvjerenja. Skratio je razumijevanje tevhida na tevhid rububije i nešto malo tevhida esmau’ ves-sifat jer je uzeo menhedž Džehmija u negiranju većine sifata. Pripisuje mu se knjiga „Šerhul-fikhil-ekber“, tj. komentar na Ebu Hanifinu knjigu „El-Fikhu el-ekber“, a ispravno je da je autor te knjige Ebul-Lejs Nasr ibn Muhammed es-Semerkandi kako to potvrđuju Muhammed Ebu Zehre (Tarihul-mezahibil-islamije, str. 175.) i Muhammed Zahid El-Kevseri (u predgovoru knjige El-‘Alim vel-mute'allim). Također, autor je mnogih drugih knjiga u kojima odgovara na akidu Mu'atezila i Rafidija (šija).

Faza formiranja: U ovoj fazi je od akidetskih uvjerenja Ebu Mensura Maturidija nastala kelamistička sekta koju su širili njegovi učenici i sljedbenici koji su bili hanefijskog mezheba u fikhu. Najistaknutiji predstavnici ove faze su: Ebul-Kasim el-Hakim, ‘Abdul-kerim el-Bezdevi, Ebul-Jusr el-Bezdevi koji je pojednostavio knjigu Kitabut-tevhid od Maturidija uz neke dodatke pod naslovom „Usulud-din“, i mnogi drugi.

Faza argumentiranog utemeljenja maturidijske akide: Ova faza je karakteristična po mnoštvu pisanja i sakupljanja argumenata, zato ova razvojna faza ima najveću ulogu u naučnom utemeljenju maturidijska akide. Najistaknutiji predstavnik ove faze, a ujedno i najpoznatiji učenjak maturidijske sekte je Ebul-Mu'in en-Nesefi, autor najbitnije i najopsežnije knjige za sljedbenike Maturidija „Tebsiretul-edille“. On je kod Maturidija kao što su Bakilani i Gazali kod Eš'arija. Poslije njega se ističe Nedžmuddin Omer en-Nesefi koji je učio kod preko pet stotina učenjaka i napisao oko stotinu djela od kojih je najpoznatije „El-‘Akaidun-nesefijje“. Ovo djelo, koje je ustvari skraćena verzija knjige „Tebsiretul-edille“, je osnovna knjiga iz koje se uči maturidijska akida.

Faza širenja: (od 700g.- do 1300g. po Hidžri) U ovoj fazi se uz pomoć i uticaj pojedinih osmanskih vladara maturidijska akida proširila koliko su bile granice osmanske držve. Ova faza je karakteristična po pisanju knjiga i komentara istih koje obrađuju maturidijsko-kelamistički akaid. Ovdje se posebno istakao El-Kemal ibnul-Hummam, poznati hanefijski pravnik pisac „Fethul-kadira“, koji je maturidijsku akidu sakupio u knjizi „Musajere“ koja se još uvijek izučava na nekim islamskim univerzitetima.Nakon govora o razvojnim fazama Maturidija treba dodati da u novije doba na indijskom polukontinentu postoje tri maturidijske škole koje se posebno ističu u pozivanju u maturidijsku akidu predstavljajući je kao akidu Ehli sunne vel džema'a:

●  Dejubendijska i nedevijska škola – osnovana 1283. po Hidžri, ističe se po bavljenju i izučavanju hadiskih znanosti, s tim da je čisto sufijska čiji su mnogi pripadnici upali u novotarije oko kaburova.

●  Berilevijska škola – osnovana 1272. po Hidžri, karakteristična je po ispoljavanju otvorenog širka, pozivanju u činjenje ibadeta kaburovima, žestokom neprijateljstvu prema dejubendijskoj školi pa čak i smatranjem istih nevjernicima, a da ne govorimo o njihovom smatranju Ehli sunneta da su nevjernici.

●  Škola Kevseri – osnovana 1296. po Hidžri, koja se sada zove po maturidijskom i sufijskom šejhu Muhammedu Zahidu el-Kevseriju gorljivom zagovorniku hanefijskog mezheba. Ova škola je svojstvena po žestokom degradiranju i proklinjanju imama ovog Ummeta, poput Darekutnija, Ibn Huzejme, Osmana Darimija, Ibn Ebi Hatima i ostalih, smatrajući da su antropomorfisti, tj. da Allaha opisuju osobinama Njegovih stvorenja. Te da su akidetske knjige selefa ovog Ummeta poput: „Kitabut-tevhid“ od Ibn Huzejme, „El-Ibane“ od Ibn Bettea, „Eš-Šeri'a“ od El-Adžurija i mnoge druge, da su to idolopokloničke knjige. Također, svojski se zalažu u pozivanju u sufizam, širenju bidata u kojima ima širka i veličanju kabura, a sve to pod plaštom tevessula (približavanja Allahu).

Istorijski pregled širenja eš'arijske i maturidijske akide u ovom Ummetu i razlozi tog širenja

Muslimani su u općem smislu kao narod i vlast (osim u periodu halife Memuna, Mu'atesima i Vasika koji su bili mu'atezile) bili na akidi selefa sve do pojave, jačanja i širenja kelamističkih sekti Eš'arija i Maturidija. Pored ostalih, učenjak Makrizi je u svojoj knjizi „El-Hutat“ (4/192) napravio analizu širenja eš'arijskog akidetskog mezheba među muslimanima, tj. kako, kada i gdje se širila eš'arijska akida od samog njenog nastanka. Irak je prva sredina u kojoj se počeo širiti eš'arijski mezheb i to pred kraj četvrtog stoljeća (380. po Hidžri), zatim se počeo širiti u Šamu (današnjoj Palestini i Jordanu). Ovo širenje Eš'arija je bilo sporo i postepeno, praćeno kritikom i reagovanjem učenjaka i sprečavanjem i zabranom od namjesnika. Tim povodom je napisana akida pregledana i odobrena od učenjaka Ehli sunneta tog vremena,  tzv. “El-Mu'atekad el-kadiri“ koju je abasijski halifa El-Kadir Billahi (vladao 381-422. H.) naredio da se čita u mesdžidama i javnim mjestima 381. god., a zatim je to ponovljeno 460. god., kao odgovor na širenje kelamističkih sekti. A osvajač Indije i najveći njen namjesnik Mahmud ibn Sebektekin poznat po širenju Sunneta i gušenju bidata naredio da se na mimberima proklinju zabludjele sekte a između ostalih i Eš'arije. Pravo i istinsko širenje eš'arijskog mezheba se dogodilo sredinom šestog stoljeća u vrijeme vezira Nizamul-mulka koji je bio na eš'arijskoj akidi, a čija je riječ bila izvršna u seldžučkoj državi. Njegovim zalaganjem, eš'arijska akida je postala oficijelni akidetski mezheb u državi, koji je nametnut, širen i štićen od države. A ono što je uveliko potpomoglo širenju Eš'arija su dvije nizamijske škole u Bagdadu i Nejsaburu koje je otvorio sam vezir a u kojima su predavali najveći eš'arijski teoretičari: Imamul-haremejn i Gazali. Ovo je bilo na Istoku, dok je u zapadnom dijelu muslimanskog svijeta (Endelusu i sjeverozapadnoj Africi) najveću ulogu u širenju eš'arijske akide imao „bezgriješni mehdi“ Muhammed ibn Tumert (485-524. H.) koji je otputovao u Bagdad i učio eš'arijsku akidu kod Gazalija, zatim se vratio u Endelus i poučavao muslimane toj akidi. Nakon njegove smrti naslijedio ga je u širenju eš'arizma osnivač dinastije Muvehhidina ‘Abdu-mu'min El-Kajsi i snagom sile utjerao muslimane tih krajeva u eš'arijski mezheb i na tom putu prolio krv mnogih koji su se tome suprostavljali. (Et-T'alikatul-mufide, Ahmed el-Misri, str. 16-22.) A što se tiče maturidijskog akidetskog pravca, njegovo širenje u Ummetu je počelo početkom osmog stoljeća po Hidžri. Glavnu ulogu u tome su igrale neke Osmanlije i neki sljedbenici hanefijskog mezheba, pa zbog tih pojedinaca gdje god su Osmanlije vladale i gdje god je bio hanefijski mezheb-tu je došao i maturidijski akidetski pravac. Pa tako danas Maturidija ima u predjelima Indije, Kine, Bangladeša, Pakistana, Afganistana, Irana, Iraka, ruskih republika, Sirije, Turske i Balkana, kao i u predjelima sjevene Afrike. Mnogo je razloga koji su pogodovali širenju maturidijske akide, a najvažniji su: to što su sami namjesnici i vladari u većini pokrajina bili tog pravca, osnivanje mnoštva škola maturidijskog akaida, pisanje knjiga o Ilmu-kelamu i komentara na iste, predstavljanje Maturidija (takođe i Eš'arija) pred muslimanskim masama da su Ehli sunne vel džema'a, optuživanje učenjaka Ehli sunneta i hadisa da su antropomorfisti, pripisivanje ove akide Ebu Hanifi i Šafiji.

Razlika između Eš'arija i Maturidija (‘Ada'ul-maturidije lil-‘akidetis-selefije, 1/451-501.)

U suštini nema razlike između akide Eš'arija i akide Maturidija, akidetske osnove jednih su akidetske osnove drugih osim u nekoliko pitanja. Naime, učenjaci ova dva mezheba nemaju jednoglasan stav i u nekoliko pitanja su se međusobno razišli, jedni kažu 3, drugi 13, treći 40 i četvrti 50 pitanja. S tim da su svi složni da su to sporedna akidetska pitanja a ne suštinska i temeljna i da je u većini tih pitanja jezičko razilaženje. (Tabekatuš-šafi'ije, Es-Subki, 3/378; Er-Revdatul-behijje, Ebu ‘Uzbe, str.6-64.). U narednom tekstu je ukratko spomenuto deset pitanja u kojima je među njima stvarno razilaženje:

Prvo: da li je dozovljeno, razumski gledano, da Allah kazni onog koji mu je pokoran? Eš'arije to dozvoljavaju, Maturidije zabranjuju, a stav zadnjih je ono na čemu je Ehli sunne.

Drugo: da li obavezu spoznaje Allaha diktira Šerijat ili razum? Kod Eš'arija Šerijat naređuje spoznaju Allaha, a kod Maturidija to diktira razum i kad ne bi bilo Šerijata. Eš'arije  se u ovoj mes'eli slažu sa Ehli sunne.

Treće:  Maturidije, za razliku od Eš'arija, potvrđuju Allahu atribut (osobinu) TEKVIN, tj. princip prelaska nepostojanja u postojanje, kao osmi atribut od samo sedam atributa koje potvrđuju obe skupine. U suštini je razilaženje među njima jezičko, jer obje skupine negiraju sifate koji govore o Allahovim djelima.

Četvrto: da li je dozvoljeno da se čuje Allahov govor? Kod Eš'arija jest, a kod Maturidija nije, iako je u ajetu došlo da je Allah razgovarao sa Musom, ‘alejhisselam. Ovim stavom Maturidije su se razišle sa jasnim Ku'anom, hadisima, Ehli sunne.

Peto: da li je dozvoljeno da Allah zaduži ljude sa onim što nisu u stanju uraditi? Maturidije zabranjuju, i na ovome je Ehli sunne, a Eš'arije dozovljavaju što je batil sa strane Šerijata i razuma.

Šesto: da li su vjerovjesnici bezgriješni, tj. da li su sačuvani od velikih i malih grijeha? Učenjaci ove dvije skupine imaju nejasne i protivrječne stavove po ovom pitanju, dok je Ehli sunne uopćeno na stavu da su poslanici sačuvani od velikih grijeha, a ne od malih.

Sedmo: da li je dozvoljen „istisna'“, tj. riječi: ja sam mu'min inšallah? Maturidije zabranjuju, a Eš'arije dozvoljavaju što je tačno.

Osmo: da li (Allahova) volja i htijenje zahtijevaju zadovoljstvo i ljubav? Kod Maturidija ne zahtijeva, i to je bliže stavu Ehli sunne, dok većina Eš'arija smatra da zahtijeva, pa tako ako Allah hoće kufr, On ga i voli i zadovoljan je sa njim.Nema sumnje da je ovo batil.

Deveto: da li je ispravan iman (vjerovanje) onome ko ga prihvati slijepim slijeđenjem (taklidom)? Kažu Maturidije da jest, ali je griješan, dok većina Eš'arija smatra da mu iman nije ispravan, s tim da su obje skupine složne da je prvi vadžib razmišljanje o postojanju Allaha. Obje skupine su na pogrešnom, ali Maturidije su bliže istini od Eš'arija po ovom pitanju.

Deseto: pitanje kadera odnosno tzv. Kesba. Kod Eš'arija tumačenje kesba vodi u to da je rob primoran tj. nema izbora u svojim djelima, dok Maturidije potvrđuju izbor i kudret, čime su se na kraju složili sa stavom Ehli sunne.Ovo su uglavnom najbitnije razlike između ove dvije kelamističke sekte koje nisu od temeljnih akidetskih pitanja osim ovog zadnjeg.

Ve billahi tevfik.