HIRURŠKA STERILIZACIJA (NEPLODNOST)
Čuvanje poroda je jedna od pet nužnih stvari (ostale četiri su: vjera, život, pamet i imetak) koje je Šerijat došao da zaštiti pa je zabranio sve što je suprotno tome. A pošto je to tako, nema sumnje da je osnov u sredstvima i metodama trajnog sprečavanja trudnoće zabrana. Ova sredstva i metode su ono što se danas naziva jednim imenom sterilizacija (izazivanje neplodnosti). Savremeni načini trajnog sprečavanja trudnoće su raznovrsni i mnogobrojni, a u narednom tekstu ćemo obraditi hirurške metode sterilizacije.
Definicija hirurške sterilizacije
Pod hirurškom sterilizacijom u savremenoj medicini se podrazumijeva vršenje hirurškog zahvata sa ciljem stalnog prekidanja plodnosti kod oba pola bez narušavanja funkcionalnog rada genitalnih hormonskih organa i bez prouzrokovanja gubljenja potencije i seksualnih nagona.
Istorijski nastanak hirurške sterilizacije
Sterilizacija ili vještačka neplodnost nije bila poznata u prošlosti izuzev uškopljavanja robova koju je Šerijat zabranio o čemu će biti govora. U savremeno doba su se pojavile operacije sterilizacije i za muškarce i za žene. Prva operacija hirurške sterilizacije žene je bila 1881. god. u Americi vezivanjem jajovoda kod žene. A prva operacija hirurške sterilizacije muškarca je obavljena 1891. god. presijecanjem sjemenovoda.
Zatim sa pojavom problema naglog rasta stanovnika na zemaljskoj kugli neke države su izvršile sterilizaciju nekoliko miliona ljudi pod patronatom same države. Samo u jednoj pokrajini Kine izvršena je hirurška sterilizacija 12miliona muškaraca i žena u toku deset godina, između 1971. i 1980. god. A u akciji koju je pokrenula indijska vlast 1975. god. izvršena je sterilizacija više od 10 miliona ljudi, što žena što muškaraca. Pa je tako do 1980. god. izvršeno steriliziranje više od 100 miliona ljudi u svim zemljama svijeta, a motivi i opravdanja steriliziranja ovako ogromnog broja ljudi su bili različiti .
Sa zakonske strane u današnje vrijeme postoje zemlje koje dozvoljavaju hiruršku sterilizaciju shodno zahtjevu ljudi kao što je u Americi i Britaniji. Takođe, postoje države koje dozvoljavaju hirurške poduhvate sterilizacije uz ispunjenje određenih uslova, poput dostizanja određenog broja članova porodice, s tim da se te države međusobno razlikuju u određivanju broja članova koji je dovoljan za dozvolu izvršenja te operacije, kao što je u Danskoj, Švedskoj i Singapuru. Dok sa druge strane ima država koje zabranjuju hiruršku sterilizaciju ako za to nema jakog zdravstvenog opravdanja, kao što je u Španiji i Portugalu.
U većini muslimanskih zemalja izvođenje hirurških zahvata sterilizacije se vrši samo uz saglasnost muža i žene, pa se tako odgovornost u ovome vraća na ljekara .
Metode hirurške sterilizacije za muškarce
Prva metoda: Uškopljivanje
El-Ahkamu el-muttesile bil-‘ukmi vel-indžabi, str. 682, Mevani'ul-hamli ed-daimeti vel-muekateti bejnel-hilli vel-hurmeti, str. 29.
Et-Tabibu edebuhu ve fikhuhu, str. 296-297, Džerahatuz-zukureti vel-unuseti, str. 393.
Tahdidun-nesli ve tenzimuhu bejnel-‘ilmi ved-dini, str. 137, Et-Tabibu edebuhu ve fikhuhu, str. 301.
To je stari metod koji se zasniva na vađenju ili razbijanju testisa kod muškaraca koja rezultira onesposobljavanjem proizvodnje sperme te time uzrokuje prekid poroda. Ovaj metod, pored toga što onesposobljava čovjekovu sposobnost dobijanja poroda, ona takođe uzrokuje gubljenje polnog nagona, mnoge osobine muškosti i snage i izaziva mnoge zdravstvene probleme .
Druga metoda: savremena hirurška sterilizacija
To je hirurška operacija koja se zasniva na zatvaranju sjemenovoda kroz koji prolazi sperma nakon što bude proizvedena u testisima. Medicinski izvještaji potvrđuju da je proces vraćanja sjemenovoda u njegovu prirodnu funkciju nakon što bude zatvoren veoma težak, koji zahtijeva precizne i napredne hirurške zahvate a uz to rezultat te operacije je nesiguran.
Hirurška sterilizacija izvedena ovom metodom ne utiče na spolni nagon kod muškarca i ne uzrokuje promjene na njegovom tijelu niti njegovom zdravlju osim što trajno gubi sposobnost poroda .
Metode hirurške sterilizacije kod žena
Prvi metod: Vađenje maternice ili jajnika
Ovaj metod je poput uškopljivanja kod muškaraca, zbog toga niko od ljekara ne pribjegava ovoj metodi sa ciljem sprečavanja trudnoće, nego pribjegavaju ovoj metodi u nuždi zbog bolesti u maternici i jajnicama. Takođe, žena kojoj izvade jajnike gubi svoju ljepotu i ženstvenost, a sa druge strane ovaj metod uzrokuje jake bolesti .
Drugi metod: Vezivanje ili presijecanje kanala maternice
Ovo je operacija koja ima za cilj onemogućavanje funkcije kanala maternice i to na način njihovog vezivanja ili presijecanja kako bi se spriječilo dolaženje sperme do jajne ćelije koja je spremna za oplodnju. Ova operacija se može izvesti preko stomaka, vagine ili grlića maternice .
Takođe, medicinski izvještaji potvrđuju da je proces vraćanja funkcije kanala maternice u njihovo prirodno stanje veoma teško .
PROPISI HIRURŠKE STERILIZACIJE
Šerijatski status uškopljenja
Složni su islamski učenjaci da je uškopljenje zabranjeno, kaže Kurtubi: “Nema razilaženja među učenjacima da je uškopljenje zabranjeno i da predstavlja masakriranje i mijenjanje Allahovih stvorenja” .
Ovaj idžma’ učenjaka na zabrani uškopljenja ima svoj oslonac u vjerodostojnim argumentima od kojih su:
1 – Hadis kojeg prenosi Ibn Mes'ud, radijallahu anhu, u kojem kaže: “Bili smo u bitci sa Allahovim Poslanikom, sallallahu alejhi ve sellem, i nismo imali ništa pa smo rekli: ‘Zašto se ne bi uškopili?’ Pa nam je zabranio to” .
2 – Hadis kojeg prenosi S'ad ibn Ebi Vekkas, radijallahu anhu, u kojem kaže: “Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, nije dozvolio Osmanu ibn M'azunu celibat (neženjenje), a da mu je dozvolio mi bi se uškopili” .
Navodi Ibn Hadžer da uškopljavanje u sebi sadrži neke štete po čovjeka od kojih su: nanošenje bola, unakažavanje, nanošenje štete koja može odvesti u propast, narušavanje osobine muškosti, mijenjanje Allahovih stvorenja i negiranje Allahove blagodati .
Osnov u hirurškoj sterilizaciji
Uzvišeni Allah u nekoliko ajeta spominje porod kao svoju blagodat sa kojom je blagoslovio svoje robove. Pa tako kaže u prevodu značenja: “O ljudi, bojte se Gospodar svoga, koji vas od jednog čovjeka stvara, a od njega je i drugu njegovu stvorio, i od njih dvoje mnoge muškarce i žene rasijao” (En-Nisa’ 1), a na drugom mjestu kaže: “Allah za vas stvara žene od vaše vrste, a od žena vaših daje vam sinove i unuke, i ukusna jela vam daje. Pa zašto u laž oni vjeruju, a Allahove blagodati poriču” (En-Nahl 72).
Skoro da nema razilaženja među učenjacima mezheba da nije dozvoljena upotreba bilo kojih sredstava i metoda sa kojima se trajno za sva vremena oduzima sposobnost poroda, svejedno bilo to kod muškarca ili žene .
Kaže malikijski učenjak Ahmed ibn Gunejm: “A što se tiče toga da ona (žena) upotrijebi lijek kako bi se onesposobila za rađanje zastalno, to joj nije dozvoljeno, jer je posljedica toga prekidanje poroda, kao što ni muškarcu nije dozvoljena upotreba onog što će prekinuti njegov porod ili ga umanjiti” . A kaže šafijski učenjak Ahmed El-Hejtemi: “Zabranjena je upotreba onog što prekida trudnoću zastalno kao što su to jasno izjavili mnogi učenjaci a što je sasvim jasno” .
Takođe, kaže hanbelijski učenjak Mustafa Er-Ruhajbani: “Zabranjeno je piti ono što zastalno prekida trudnoću” .
A došlo je u “El-Mevsu'atul-fikhijje”: “Zabranjeno je muškarcima konzumiranje lijekova koji zastalno prekidaju polni nagon kao što je i ženi zabranjeno konzumiranje onog što joj zastalno prekida trudnoću” .
Takođe, Kolegij islamskog prava pri Islamskoj organizaciji i Kolegij islamskog prava pri Rabiti su donijeli odluku o zabrani oduzimanja sposobnosti poroda kod muškarca i žene.
Argumenti sa kojima dokazuju zabranu hirurške sterilizacije su:
Prvi: zabrana Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, uškopljavanja, a uškopljavanje je vrsta hirurške sterilizacije sa kojom se prekida porod.
Drugi: hirurška sterilizacija je oprečna šerijatskim ciljevima braka od kojih je najvažniji porod, tj. produženje vrste.
Treći: zabrana Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, celibata koji predstavlja posvećivanje ibadetu a ostavljanje braka, a osnovni smisao te zabrane je zaštita poroda.
Nema razlike u ovoj zabrani hirurške sterilizacije u tome da li se radi prije nego što i muškarac i žena imaju djece ili nakon što su dobili djecu, jer šteta koja se prouzrokuje tim činom se odnosi i na jedno i drugo stanje jer oni koji su dobili djecu mogu ih izgubiti ranom smrću, nesrećom, pogibijom i tako dalje .
Nema sumnje da je ovaj stav odabran i ispravan, jer ga podupiru jasni šerijatski tekstovi, ciljevi Šerijata i njegova opća pravila.
Neki savremeni učenjaci smatraju da je uopćeno dozvoljena hirurška sterilizacija , i dokazuju svoje mišljenje sljedećim dokazima:
Prvi: čuvanje sposobnosti poroda nije nešto što je vadžib u Šerijata, niti je od bračnih prava supružnika, te prema tome nema smetnje da se izvrši operacija hirurške sterilizacije.
Komentar: dokazi sa kojima dokazuje većina učenjaka zabranu su dovoljno snažni da se iz njih razumije zabrana ove operacije.
Drugi: kijas na dozvolu ostavljanja braka, tj. kao što je dozvoljeno da se čovjek ne ženi, tako isto je dozvoljena upotreba sredstava i metoda sa kojima se trajno sprečava porod.
Komentar: kijas dozvoljena braka na hiruršku sterilizaciju je neispravan, jer sterilizacija sadrži onesposobljavanje genitalnih organa ili njihove funkcije za razliku od samog ostavljanja braka.
Treći: kijas na dozvolu ‘azla (izbacivanje sjemena van maternice prilikom spolnog odnosa), tj. kao što je dozvoljeno vršiti ‘azl tako isto je dozvoljena hirirška sterilizacija.
Komentar: takođe, ovaj kijas je nevalidan jer činjenje ‘azla ne predstavlja trajno gubljenje sposobnosti poroda, niti se njime onesposobljava funkcija genitalnih organa, za razliku od hirurške sterilizacije .
Takođe je došlo u studiji “Muberirati et-t'akimil-muekkati ved-daimi” da je od opravdanja trajne hirurške sterilizacije i to što žene koje se porode pet ili više puta budu izložene velikim zdravstvenim opasnostima i problemima ako bi ponovo ostale trudne.
Odgovor na ovo je da zdravstvene opasnosti kojima se izlažu te žene zbog mnoštva porođaja su manje od onih kojima se izlažu vršenjem hirurške sterilizacije.
Hirurška sterilizacija zbog bolesti muškarca ili žene
U prethodnom poglavlju je pojašnjeno uz argumente da je osnov u hirurškoj sterilizaciji zabrana, a u ovom poglavlju biće govora o izuzetku iz tog osnova a to je postojanje bolesti.
Naime, vađenje testisa se upotrebljava kao sredstvo za liječenje raka prostate, a vađenje jajnika ili maternice kao metod liječenja raka jajnika ili maternice .
Upitana je Stalna komisija za fetve u Saudiji o ženi koja je zbog stalnih trudnoća i porođaja dobijala bolesti koje su je pratile cijelog bračnog života što je rezultiralo pojavljivanjem rana na jeziku i desnama zbog čega nije mogla jesti čak po sedam dana. Pa su joj predložili medicinski stručnjaci da izvrši operaciju vađenja maternice. Komisija je odgovorila da ako je stanje zaista tako kako je ona opisala da nema smetnje da izvrši tu operaciju s tim da ako postoji neki drugi vid sprečavanja trudnoće mimo vađenja maternice da je on preči da se uradi .
Takođe, Stalna komisija za fetve je dozvolila vezivanje jajnika ženi koja dobije zatrovanje krvi tokom trudnoće kao i dozvolu stalnog vezivanja sjemenovoda kod muškarca u slučaju da se izlaže opasnostima .
Hirurška sterilizacija zbog bojazni prenošenja nasljednih bolesti
Savremeni učenjaci i istraživači imaju podijeljeno mišljenje oko toga da li je dovoljno opravdanje za vršenje hirurške sterilizacije odluka ljekara da porod uzrokuje prenošenje opasnih nasljednih bolesti.
Prvo mišljenje: da je u ovoj situaciji dozvoljeno uraditi hiruršku sterilizaciju a neki čak smatraju da je to šerijatski potrebno. Ovo zastupa većina savremenih učenjaka i istraživača.
Komisija za fetve na El-Azharu je izdala fetvu u kojoj se zabranjuje upotreba lijekova u kojima se zastalno sprečava trudnoća osim u stanjima nužde poput toga da supružnici ili jedno od njih boluje od bolesti koja se prenosi na potomstvo (djecu i unučad) .
Zagovarači ovog mišljenja argumentiraju svoj stav sa mnoštvom dokaza od kojih su najbitniji sljedeći :
Prvi: iako ovo prekidanje rađanja u sebi sadrži djelimično umanjivanje poroda u Ummetu time što će neke porodice ostati bez potomstva ono u sebi sadrži otklanjanje veće štete u odnosi na korist koju donosi, a ta šteta se sastoji u rađanju potomstva sa neizlječivim bolestima, a šerijatsko pravilo glasi: “Otklanjanju štete se daje prednost nad pribavljanju koristi”.
Drugi: većina islamskih pravnika je dozvolila ženi da traži razvod braka zbog tjelesnih mahana kod muža poput gube i slično, a mudrost u tome je da se često ta bolest prenosi na bližnje ili daljnje potomstvo što je po njima dovoljan razlog za dozvolu poništenja braka među supružnicima.
Drugo mišljenje: zabrana vršenja hirurške sterilizacije zbog bojazni prenošenja bolesti na potomstvo. Ovaj stav je zauzela Stalna komisija za fetve u Saudiji pod vođstvom Bin Baza .
Upitana je Stalna komisija za fetve o ženi koja je rodila tri puta deformisano dijete pa je htjela da izvrši hiruršku sterilizaciju vezivanjem maternice kako ne bi više rađala. Bolnoca u kojoj je htjela izvesti operaciju je odbila da to uradi bez fetve učenjaka, pa je pitala Stalnu komisiju o tome. Odgovor je bio da joj nije dozvoljeno da izvrši stalnu sterilizaciju iz bojazni da ne rodi deformisano dijete, nego da joj je obaveza da se osloni na Uzvišenog Allaha i prisjeti riječi Uzvišenog: ” Na Zemlji nema nijednog živog bića, a da ga Allah ne hrani. On zna gdje će koje boraviti i gdje će sahranjeno biti. Sve to ima u jasnoj Knjizi” (Hud 6) .
Argumenti sa kojima podupiru svoj stav su sljedeći:
Prvi: nije dozvoljeno oslanjati se na ono što spomonju ljekari po ovom pitanju jer oni grade svoje odluke na pretpostavkama, a u nečemu poput ovog ne uzimaju se njihove riječi.
Drugi: rađanje deformisanog, gluhog ili nijemog djeteta spada u stvari gajba koje niko ne zna osim Allaha, subhanehu ve te'ala, te je vadžib osloniti se po ovom pitanju na Uzvišenog Allaha.
(Tekst je preuzet iz knjige “U islamu je odgovor” autora dr. Zijada Lajkića)
Ve billahi tevfik.
