PROPIS STAVLJANJA SPIRALE (ili privremenog odgađanja trudnoće uopćeno)

PITANJE: Esselamu alejkum, zanima me da li je dozvoljeno ženi da stavi spiralu da bi time sprečila trudnoću, jer je u kratkom periodu rodila dvoje dece, a zadnje ima nekoliko meseci!?

ODGOVOR: Alejkumusselam.

Odgovor na ovo pitanje se u globalu vraća na poznato savremeno pitanje čiji je naslov: upotreba kontracepcijskih sredstava radi privremenog sprečavanja trudnoće. O toj temi je napisana detaljnija studija evo njenog teksta.

Pod privremenim sprečavanjem trudnoće neki učenjaci podrazumijevaju sprečavanje spajanja muškog i ženskog sjemena ili sprečavanja začeća ako se spoje upotrebom kontracepcijskih sredstava. Dok drugi dio učenjaka relativizira ulogu kontracepcijskih sredstava, pa kažu da je privremeno sprečavanje trudnoće upotreba kontracepcijskih sredstava za koje se misli da sprečavaju trudnoću.

Ovaj pojam će biti mnogo jasniji ako ga uporedimo sa pojmovima koji su mu slični, poput ograničenja poroda i planiranje poroda.Ograničenje poroda je vid trajnog sprečavanja trudnoće određivanjem broja djece koju će žena roditi, npr. dvoje ili troje, a mimo toga se koriste kontracepcijska sredstva za sprečavanje i abortus za otklanjanje trudnoće.

Ograničenje poroda može biti zakonom određeno od strane države, kao što je slučaj u Kini, ili slobodan izbor pojedinca. Usput da napomenem da su učenjaci jednoglasni na zabrani ograničavanja poroda kao vida trajnog sprečavanja trudnoće, jer se suprostavlja jasnim tekstovima Kur'ana i Sunneta. (pogledaj: Fikhul-nevazil 4/9-22).

Iz ovoga se vidi jasna razlika između privremenog sprečavanja trudnoće i ograničenja poroda, jer privremeno sprečavanje trudnoće je  u određenim vremenskim periodima bez ograničenja na određen broj djece. A što se tičeplaniranja poroda, pod njim se podrazumijeva raspored trudnoća na određene periode bez zaustavljanja kod određenog broja djece, te je tako sinonim za privremeno sprečavanje trudnoće.

Neki smatraju da nema razlike između ograničenja poroda i planiranja poroda, jer i jedno i drugo znači raspored poroda i sprečavanje trudnoće na određeno vrijeme. A ispravno je da među njima postoji razlika, jer ograničavanje poroda podrazumijeva stavljanje granice u broju djece, dok je planiranje raspored trudnoća u određene periode bez određivanja granice u broju djece. (pogledaj: Ebhasu hejeti kibaril-ulema 2/422, i Kadijjetu tahdidin-nesl, Ummu Kulsum str.128, Tenzimun-nesli, Et-Turejki str,17)

Razlozi sprečavanja trudnoće
Allah, subhanehu ve teala, je učinio milost svojim robovima kada im je dao supruge od njih samih i opskrbio ih djecom i unucima, pa kaže Uzvišeni: “Allah za vas stvara žene od vaše vrste, a od žena vaših daje vam sinove i unuke, i ukusna jela vam daje.Pa zašto u laž oni vjeruju, a Allahove blagodati poriču.” (En-Nahl 72)

Najbitniji ciljeva braka su polno naslađivanje, rađanje djece i povećanje potomstva.

Od Enesa, radijallahu anhu, se prenosi da je Allahov Poslanik, sallahu alejhi ve sellem, naređivao ženidbu a žestoko  zabranjivao neženstvo, i rekao bi: “Ženite one koje su vam drage, koje su  rotkinje, jer ja ću se ponositi vašom brojnošću pred poslanicima na Sudnjem danu” (bilježi ga Ahmed 3/158 i Ibn Hibban broj 1228, Bejheki 7/81, Ibn Hadzer ga je ocijenio vjerodostojni u Fethul-bari 9/111). Zbog toga kažu učenjaci da je mustehab da se žene rotkinje, jer se time povećava porod.

Od opravdanja i motiva, koje navode neki učenjaci, zbog kojih supružnici nastoje da privremeno sprečavaju trudnoću i prave razmak između djece, su sljedeći: (pogledaj: Tenzimun-nesli ve tahdiduhu, Hasen eš-Šazli 1/140)

1) Motivi koji su vezani za supruga: siromaštvo zbog kojeg se boji, ako se poveća broj djece, da neće moći ispuniti obaveze prema njima kao što hrana, stan, odjeća, i ostalog što se podrazumijeva pod obaveznom brigom o djetetu.

2) Motivi koji su vezani za suprugu:

1. Ako trudnoća izaziva kod žene dodatne poteškoće mimo uobičajenih, kao sto je slučaj da žena ne može da rodi osim putem operacijskog zahvata, pa joj je zbog toga potrebno da napravi razmak između trudnoća.

2. Ako je žena lošeg ahlaka i muž hoće da se rastane od nje, pa zbog toga ne želi da ima sa njom djecu.

3. Briga žene o svom izgledu, čuvanju ljepote i zdravlja kako bi njen muž sto duže uživao u njoj.

4. Zauzetost supruge poslom izvan kuće ili studiranjem, što joj otežava brigu o djeci i njihov odgoj.

3) Motivi koji su vezani za dijete:

1. Ako se strahuje za dojenče da će oslabiti ili umrijeti zbog  majčine trudnoće, jer sa njom se prekida dojenje.

2. Ako je pokvareno vrijeme pa se boji za potomstvo da će se iskvariti.

3. Ako žena živi u neislamskoj sredini (u zemljama kufra) pa se boji kufra za svoje dijete, ili se boji pokvarenog ahlaka zbog neislamske sredine.

Vrste kontracepcijskih sredstava za privremeno sprečavanje trudnoće

Kontracepcijska sredstva djeluju na jedan od dva načina:

a. Sprečavanje sastajanja muških i ženskih sjemenki putem ubijanja muških sjemenki, njihovog slabljenja, ili sprečavanje njihovog izlaska u osnovi. Na ovaj način djeluje većina kontracepcijskih sredstava.

b. Sprečavanje oplođene ženske sjemenke da se zakači za zid maternice zbog postojanja prepreke na zidu maternice.

Sredstva za kontracepciju se mogu podijeliti u grupe:

1. Sredstva koja koriste samo žene.

2. Sredstva koja koriste samo muškarci.

3. Sredstva koja koriste muškarci i žene.

Sredstva koja koriste samo žene

Ova sredstva je moguće podijeliti u četiri skupine:

A. Prirodna sredstva, a najvažnija od njih je izračunavanje plodnih i neplodnih dana.

B. Hormonska sredstva koja sadrže tablete za sprečavanje trudnoće, obične injekcije, podkožne injekcije, injekcije u vene.

C. Mehanička sredstva, a to su ona koja se oslanjaju na stavljanje sredstava u rodnicu ili maternicu koja sprečavaju dolazak  muškog sjemena ili sprečavaju da se ženska jajna ćelija zakači za zid maternice, kao što je spirala.

D. Hemijska sredstva, poput krema koje se koriste u rodnici.

Sredstva koja koriste samo muškarci

1. Azl – pod kojim se podrazumijeva da muž izvadi polni organ kada se približi vrijeme ejakulacije (izbacivanja sjemena) tako da izbaci sjeme izvan polnog organa žene.

2. Prezervativ.

3. Tablete za sprečavanje trudnoće.

Sredstva koja koriste muškarac i žena

Pod njima se podrazumijeva privremena neplodnost, koja u slučaju muškarca podrazumijeva vezivanje kanala koji je povezan sa oba testisa da bi se spriječilo izlaženje sjemena, a to se postiže hirurškim zahvatom ili ubrizgavanjem sredstva koja dovode do zatvaranja jajovoda. Ova neplodnost ne sprečava polni odnos muškarca ali sadrži veliku opasnost, jer mal procenat onih koji se uspiju vrati u stanje plodnosti poslije odvezivanje jajovoda zbog štete koja se učini na njemu. Zbog toga ljekari smatraju ovu vrstu neplodnosti jednom od vrsta stalne neplodnosti.

Što se tiče žene, to se postiže vezivanjem jajovoda bilo operacijom ili ubrizgavanjem sredstva u jajovode koja sprečavaju izlazak jajašceta ili sprečavaju njegovo spajanje sa muškim sjemenom. Ovaj zahvat je složeniji i opasniji od onog kod muškarca, jer je vraćanje žene u stanje plodnosti teže, te ga zbog toga ljekari ne preporučuju osim u nuždi.

Šerijatski status upotrebe sredstava za privremeno sprečavanje trudnoće

Današnji učenjaci smatraju da se propis upotrebe kontracepcijskih sredstava vraća na propis azla zbog sličnosti među njima. Ta sličnost se ogleda u dvome: prvo u tome što je sam azl vrsta sprečavanja trudnoće, drugo – što azl i druga kontracepcijska redstva, svejedno da li ih koristi žena ili muškarac, imaju isti cilj a to je sprečavanja spajanja muškog i ženskog sjemena kako bi se izbjegla trudnoća.

Islamski učenjaci po pitanju azla imaju tri mišljenja: (pogledaj: El-Mugni 7/226, Ihkamul-ahkam 2/207)

Prvo: dozvola azla uz saglasnost žene.

Ovo je mišljenje džumhura islamskih učenjaka od hanefija, malikija i hanabila.

Drugo: apsolutna dozvola.

Ovo je stav šafijskog mezheba i mišljenje kod hanabila.

Treće: apsolutna zabrana.

Ovog stava su zahirije, i to je mišljenje kod hanabila i Ruvejanija od šafija.

Ispravno je da je azl uopćeno dozvoljen našto ukazuju sljedeći dokazi:

1. Hadis Džabira ibn Abdullaha, radijallahu anhuma, prenosi da je došao čovjek Poslaniku, salallahu alejhi ve selem, i rekao mu: “Imam robinju koja služi kod nas i ja joj prilazim, a ne bih volio da ostane trudna”, pa reče Allahov Poslanik,sallallahu alejhi ve sellem: “Čini azl …”. (prenosi ga Muslim, broj hadisa 1439).

2. Hadis Džabira, radijallahu anhu, takođe, u kojem kaže: “Činili smo azl, a Kur'an je objavljivan”. (prenosi ga Buhari pod brojem 4911).

3. Hadis Džabira, radijallahu anhu, kaže: “Činili smo azl za vrijeme Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, pa je to došlo do njega pa nam nije zabranio”. (prenosi ga Muslim pod brojem 1440).

Dzumhur učenjaka dovoljava azl pod šartom saglasnosti žene, a to argumentiraju sa sljedećim dokazima:

1. Idzma’ učenjaka da je azl zabranjen bez saglasnosti slobodne žene, kojeg prenosi Ibn Abdul-berr (Et-Temhid 3/148) i El-Kasani od hanefija (Bedaiu’-s-sanai’ 5/126).

Komentar: spomenuti idzma’ je upitan, jer je poznat stav šafijskog mezheba da se ne traži dozvola žene.

2. Hadis Omera ibn Hataba, radijallahu anhu, da je Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, zabranio azl sa slobodnom ženom osim s njenom dozvolom”. (prenosi ga Ibn Madže, Ahmed i Bejheki).

Komentar: u senedu ovog hadisa je Ibn Lehi'a a on je daif (slab), s tim da hadis neki učenjaci ocijenjuju dobrim podupirući ga riječima Ibn Abbasa i Ibn Omera, radijallahu anhuma, koje su u istom značenju. (Bejheki i Musannef Abdur-rezzaka)

3. Racionalni dokaz: azl podrazumijeva prekidanje užitka kod žene, na koji ona ima pravo, a isto tako ima pravo na djecu pa je s toga potrebna njena saglasnost.

Komentar: ovaj dokaz je neprihvatljiv, jer prekidanje užitka je izrazenije kod muža, a njeno pravo na djecu ne znači da mu nije dozvoljeno učiniti azl bez njene dovole, te da je griješan ako ga učini bez dozvole.

Iz prilozenog se vidi da uslovljavanje dozvole zene nema jaku potporu sa strane dokaza. U prilog ovome ide i stav dzumhura da u slučaju da postoji potreba ili opravdanje za azl, da je dozvoljen bez saglasnosti žene.

Zbog svega spomenutog dozvoljena je upotreba sredstava za privremeno sprečavanje trudnoće kod večine islamskih učenjaka.

Takođe, to je stav Muhammeda ibn Ibrahima, Abdulaziza ibn Baza i Muhammed ibn Usejmina, kao i Udruženja velikih učenjaka iz Saudijske arabije i Kolegija islamskog prava pri Rabiti. (pogledaj: El-Fetava el-muteašllika bit-tib ve ahkamil-merda 1/306)

U odluci Udruženja velikih učenjaka se kaže: “Ako je sprečavanje trudnoće zbog stvarne nužde, kao što je da žena ne rađa osim operacijskim zahvatom, ili da se odgađa trudnoća zbog koristi koju procijene supružnici, onda nema smetnje da se sprečava trudnoća ili odgađa”. (Karar broj 42 na osmom skupu)

Isto tako u odluci Kolegija islamskog prava se kaže: “Dozvoljeno je privremena kontrola u rađanju s ciljem da se razmaknu periodi trudnoće, ili obustavi rađanje na određeni period ako za to postoji šerijatski opravdan razlog shodno procjeni supružnika, pod uslovom da to ne prouzrokuje štetu i da sredstvo bude šerijatski dozvoljeno”. (Karar broj 1 na petom skupu)

Međutim ova dozvola nije apsolutna nego je uslovljena sa tri šarta:

1. Postojanje istinske potrebe za tim, svejedno da li je u tome pribavljanje koristi ili otklanjanje štete.

2. Saglasnost supružnika i njihovo zadovoljstvo s tim, jer oboje imaju pravo na to.

3. Da se njihovom upotrebom ne dogodi veća šteta od koristi, a određivanje te štete i koristi se vraća na pravednog doktora muslimana.

U određenim okolnostima privremeno sprečavanje trudnoće postaje obavezno, kao na primjer da trudnoća nanosi sigurnu štetu zdravlju žene ili postoji bojazan da se to može desiti.

A kada prestane potreba za korištenjem kontracepcijskih sredstava obaveza je prestati sa njihovim korištenjem, jer nije dozvoljena njihova stalna upotreba. A Allah zna najbolje.

Prema tome, nema smetnje da tvoja žena stavi spiralu radi privremenog odgađanja trudnoće. I da na kraju naglasimo da se stavljanje spirale ne razlikuje od drugih vrsta kontracepcijskih sredstava. Ve billahi tevfik.